9. Festiwal Prawykonań „Polska muzyka najnowsza” / Instalacja dźwiękowa Barbary Kingi Majewskiej (wydarzenie przeniesione) - NOSPR

Informujemy, że z przyczyn niezależnych od NOSPR, premiera instalacji zostaje przeniesiona na 10 października 2021 r. i odbędzie się w ramach jesiennej odsłony festiwalu.

Po zdjęciu tytułu z afisza, za kulisami sceny następuje rozszczelnienie elementów, które współtworzyły spektakl operowy. Wykonawcy i publiczność opuszczają teatr, partytury są zwracane do biblioteki, scenografia zostaje rozmontowana i wyniesiona ze sceny. Jej fragmenty, pozbawione kontekstu nadającego im sceniczne funkcje i status dzieła sztuki, stają się poprodukcyjnym odpadem, którego miejsce jest w magazynie. Nie są własnością swoich twórców – pozostają w posiadaniu instytucji, która jednak ani nie przywraca ich na scenę, ani nie poddaje utylizacji. Jedynie z konieczności ustąpienia miejsca nowym obiektom, z braku przestrzeni
w magazynie, zalegający element scenografii może znaleźć drogę na zewnątrz.

Punktem wyjścia dla instalacji dźwiękowej Ciasne przejście o stromych ścianach jest element scenografii spektaklu operowego wystawianego na scenie 33 lata temu. Jest nim horyzont teatralny stworzony dla inscenizacji opery Walkiria Ryszarda Wagnera – mierzący 30 m długości i 8 m szerokości, podwójnie impregnowany przeciwpożarowo, ręcznie malowany, płócienny brezent. Podczas przedstawień, zwieszany ze sztankietu w głębi sceny, horyzont zamykał swoją powierzchnią przestrzeń należącą do spektaklu. Po czternastu przedstawieniach, w 1989 roku trafił do magazynu i pozostał w nim przez 30 lat. Według pracownika teatru, którego zadaniem było oczyszczenie w 2019 roku magazynu z zalegających w nim przedmiotów, odcięcie znajdujących się na rewersie horyzontu stempli pozwala na potraktowanie go jak zwykły kawałek materiału – „starą szmatę”. Jeden gest wykonany na jego obrzeżach otwiera drogę do relokacji i reinterpretacji. Dokonują się one podczas Festiwalu Prawykonań w foyer siedziby NOSPR, gdzie historia horyzontu ma swój ciąg dalszy. Jej sednem jest pojęcie nieszczelności.

Tytułowe Walkirie z opery Ryszarda Wagnera opiekowały się duszami, które uchodziły z poległych w bitwie wojowników, kiedy ich ciała – w momencie śmierci – traciły swoją szczelność. Utrata fizycznej szczelności nie jest jednak tylko elementem mitycznej opowieści – jest stawką w wykonywaniu na żywo samej opery przez realne ciała kobiet. Stawiające głosowi nadludzkie wymagania, partie wokalne Walkirii niosą w sobie ryzyko wywołania nieszczelności krtani – stanu, w którym podczas śpiewu fałdy głosowe nie stykają się na całej swojej długości. Przedostające się przez powstałą szczelinę powietrze słyszalne jest jako charakterystyczny przydźwięk. Opisywany stan dyskwalifikuje z udziału w wykonaniu, sposobem na jego odwrócenie jest zaniechanie używania głosu.

Dźwięk nieszczelności może być właściwością głosu, ale i architektury – pojawić się może w każdym miejscu przejścia między wnętrzem a zewnętrzem. Na scenie teatru, jednym z takich miejsc przejścia jest horyzont – ze starogreckiego horízōn (kýklos) – „(krąg) oddzielający”. W swojej pierwotnej funkcji teatralnej odgradzał od siebie to, co ukrywane za sceną od tego, co pokazywane widowni; stanowił tło spektaklu i tłumił jego dźwięki. W foyer NOSPR „występuje solo” i tworzy krąg, który szczelnie zamyka przed spojrzeniem widza to, co w teatrze byłoby spektaklem rozgrywającym się na jego tle; zamiast tłumić dźwięki, tworzy szczelinę, którą dźwięk wydostaje się na zewnątrz. Ze sceny wychodzi do foyer, ze sztucznego oświetlenia – na światło dzienne. Jego obecność jest zredukowana do ucieleśniania własnej nazwy, jego słyszalnym korelatem staje się dźwięk nieszczelności.

Ciasne przejście o stromych ścianach opowiada historię pojedynczego obiektu wyjętego ze szczelnie zintegrowanej całości wagnerowskiego Gesamtkunstwerku (gesamt – „wspólne”, Kunstwerk – „dzieło”). Staje
w sprzeczności z ideą całości większej niż suma swoich elementów, a czyni to, wykorzystując nieszczelność struktur zarządzających zawartością magazynów instytucji teatralnych.

Barbara Kinga Majewska

Barbara Kinga Majewska - biografia (pdf)