NOSPR kameralnie / Muzyka polska za mało znana - NOSPR

Flor Peeters był wybitnym i doświadczonym organistą i muzykologiem narodowości flamandzkiej. Od 1931 roku prowadził klasy organów kolejno w  konserwatoriach w Gent, Tillburgu i Antwerpii. Znany jest jako twórca muzyki organowej oraz kompozycji religijnych, w których techniki kontrapunktyczne wiązał z politonalnością i dysonansowym brzmieniem.

Suita na 4 puzony to utwór, który należy do ważnych i cenionych pozycji przeznaczonych na taki zespół. Rozpoczyna się efektowną fanfarą przeciwstawiającą 3 puzony tenorowe puzonowi basowemu. W całym utworze widoczne są wpływy  chorału gregoriańskiego i szkoły franko-flamandzkiej.

Suita koncertowa na puzon i fortepian to jedna z ostatnich kompozycji Szymona Laksa, ur. w 1901 w Warszawie w rodzinie zasymilowanych Żydów i wykształconego w konserwatoriach w Warszawie i Paryżu. W czasie wojny Laks ponad 2 lata więziony był w obozie Auschwitz-Birkenau, gdzie pełnił funkcję skrzypka, kopisty i dyrygenta orkiestry obozowej. Po wyzwoleniu wrócił do Paryża (w 1948 roku przyjął francuskie obywatelstwo). Komponował stosunkowo niewiele, przede wszystkim muzykę użytkową. W latach 50. napisał tylko Poemat na skrzypce i orkiestrę, W latach 60. skomponował liczne pieśni, 2 kwartety smyczkowe a także swoją jedyną operę pt. Bezdomna jaskółka. W 1967 pod negatywnym wpływem wojny sześciodniowej przestał komponować; zajmował się prawie wyłącznie działalnością publicystyczną (pisał artykuły m. in. do Ruchu muzycznego).

Twórczość Szymona Laksa włącza się do nurtu neoklasycznego. Nawiązuje do gatunków i form epoki baroku i klasycyzmu. Konstrukcja jego utworów jest jasna i klarowna, nierzadko sięga do faktury kontrapunktycznej i typowych dla neoklasycyzmu środków harmonicznych.

Do oryginalnych i chętnie wykonywanych przez puzonistów utworów należy Fantazja na puzon i fortepianZygmunta Stojowskiego, skomponowana  na początku XX wieku. Utrzymana jest w stylu neoromantycznym i operuje szeroką skalą możliwości ekspresyjnych tego instrumentu - zarówno piękną kantyleną, jak przebiegami figuracyjnymi o wydźwięku często podniosłym, a nawet triumfalnym. Stojowski, pianista i kompozytor wykształcony w Krakowie i Paryżu, należał do uczniów i przyjaciół Ignacego Jana Paderewskiego. Osobiście zetknął się także z Johannesem Brahmsem i Piotrem Czajkowskim. Od 1905 roku do śmierci działał w Stanach Zjednoczonych, gdzie prowadził klasę fortepianu w Institute of Musical Art w Nowym Jorku (poprzednik Juilliard School of Music).

Kazimierzowi Serockiemu, jednemu z najwybitniejszych polskich twórców powojennego trzydziestolecia, inicjatorowi (wspólnie z Tadeuszem Bairdem) Międzynarodowego Festiwalu Warszawska Jesień, puzoniści zawdzięczają istotne wzbogacenie repertuaru. Trzy kompozycje, które do dzisiaj należą w nim do pozycji „żelaznych”, to Koncert, Sonatina i Suita na 4 puzony. Koncert – powstał dzięki wrażeniu, jakie na kompozytorze zrobiła w 1952 roku przypadkowo usłyszana gra na puzonie Juliusza Pietrachowicza (1923-2017). Zauroczony twórca w jednej chwili zobowiązał się do napisania dedykowanej mu kompozycji. Spotykał się później kilka razy z Pietrachowiczem (wówczas jeszcze studentem, ale już I puzonistą Filharmonii Narodowej), aby poznać tajniki gry, technikę i możliwości brzmieniowe tego raczej rzadko wykorzystywanego w roli wirtuozowskiej instrumentu. Pierwsze wykonanie nowego dzieła odbyło się w ramach koncertu dyplomowego młodego puzonisty, pod dyrekcją Witolda Rowickiego.

Uznanie, z jakim spotkał się Pietrachowicz na finiszu swoich studiów, zachęciło go do zamówienia u Serockiego kolejnej kompozycji – tym razem dla całej grupy puzonowej pracującej w Filharmonii. Suita na 4 puzony złożona jest z 7 części, spośród których nieparzyste utrzymane są w nastroju żartobliwym, wywołanym cierpką harmonią, nieregularnym rytmem i zmiennym, przekornym metrum. Kompozytor z upodobaniem sięga do ludowych motywów, a w niektórych częściach (Intrada, Toccatina, Chorał, Kanon) stosuje zabiegi archaizujące.

W 1954 roku Serocki dał się namówić Pietrachowiczowi na jeszcze jedną kompozycję z udziałem solowego puzonu - Sonatinę na puzon i fortepian (po 20 latach powstała też wersja na puzon z orkiestrą). Utwór stanowi kolejną próbę łączenia motywiki ludowej z nowoczesną harmonią. Ma charakter wybitnie wirtuozowski, wykorzystuje atuty puzonu jako instrumentu solowego, jednak znaczącą rolę odgrywa w nim także partia towarzysząca.

Tuba, w orkiestrze dołączana z reguły do grupy puzonów, również nie należy do instrumentów często wykorzystywanych w funkcji solistycznej, chociaż wydaje się, że w muzyce ostatniego półwiecza narastają tendencje w kierunku doceniania jej wirtuozowskich możliwości.

W tym czasie powstało też nieco utworów na tubę solo, do których należy skomponowane przez Krzysztofa Pendereckiego w 1980 roku Capriccio. Podtytuł utworu, dedykowanego wybitnemu polskiemu tubiście, Zdzisławowi Piernikowi - Scherzo alla polacca - jest zapewne aluzją do jednej z nowel filmu w reż. Andrzeja Munka pt. Eroika. W przekonaniu tym utwierdza heroikomiczny nastrój kompozycji i jej zamysł przeciwstawienia lekkiej, ruchliwej figuracji, z odległymi skokami w melodii, trylami i glissandami skojarzeniom, które w naturalny sposób wywołują w nas masywne gabaryty tego instrumentu. Mocno ograniczony krąg wykonawców, którzy są w stanie sprostać wymaganiom technicznym tej kompozycji, rozszerza się nieco dzięki przyswojeniu jej przez puzonistów basowych.

Aleksandra Konieczna