NOSPR / Alexander Liebreich / Festiwal Katowice Kultura Natura - NOSPR

Arnold Schönberg (1874-1951) – jak jego mistrz, Gustav Mahler – był naturą na wskroś religijną. Ale podczas gdy Mahler porzucił swe żydowskie korzenie, szukając religijności uniwersalnej i bezwyznaniowej, to Schönberg, począwszy od lat 1920, nie bez wpływu okoliczności politycznych, coraz silniej utożsamiał się ze starotestamentowym narodem wybranym, czego najważniejszym przejawem jest jego opus magnum, czyli nieukończona opera Mojżesz i Aron (1923-1937).

Niewielkich rozmiarów kantata Friede auf Erden (1907, wersja z orkiestrą 1911), ostatnia tonalna kompozycja Schönberga, do słów Conrada Ferdinanda Meyera, jest rodzajem idylli czy też utopii (w roku 1923 Schönberg pisał, że to „iluzja na chór mieszany”). Tekst odnosi się do Bożego Narodzenia: pokój Chrystusa położy kiedyś kres wszelkim wojnom.

Nieukończone oratorium Drabina Jakubowa (1915-1926, 1944) jest centralnym dziełem okresu tzw. „muzyki światopoglądowej” Schönberga. Tu po raz pierwszy zwrócił się ku tematyce religijnej. Biblijny temat snu Jakuba, w którym patriarcha widzi aniołów poruszających się w górę i w dół drabiny sięgającej nieba, znalazł wykładnię rzadko spotykaną, aczkolwiek starożytną (obecną już u Orygenesa). Oto jesteśmy świadkami procesu reinkarnacji. Dzięki rozmowom z archaniołem Gabrielem dusze przyswajają nauki płynące z doświadczeń minionego życia, zanim powrócą na ziemię w nowej postaci cielesnej. Kolejne grupy istot (Niezadowoleni, Wątpiący, Radośni, Obojętni, Pokorni) oraz dusze indywidualne (Powołany, Buntownik, Bojownik, Wybrany, Mnich, Umierający) pozwalają Schönbergowi zarysować całe spektrum postaw i wyartykułować wizję duchową na miarę swojej epoki.

Karola Szymanowskiego (1882-1937) kantata Demeter (1917) należy do dzieł niesłusznie zapomnianych. Być może „zawinił” tekst jego siostry, Zofii, pełen młodopolskich clichés: to lament greckiej bogini, daremnie szukającej swej córki, Kory, w kosmosie pustym i zimnym, zakończony przywołaniem Nirwany. Muzyka, pełna niuansów, opromienia go aurą tyleż tragiczną, co czarodziejską, w której znać echa najwybitniejszych partytur Szymanowskiego owego czasu: III Symfonii, I Koncertu skrzypcowego czy Mitów. [Marcin Trzęsiok]