NOSPR / Yan Pascal Tortelier / Leonard Elschenbroich - NOSPR

William Walton (1902–1983) należy, obok Vaughana Williamsa oraz Brittena, do klasyków muzyki angielskiej XX wieku. Mniej od Brittena płodny, perfekcjonista, poza tym osiadły (od roku 1956) na wyspie Ischia w Zatoce Neapolitańskiej, jest z tej trójki najmniej znany. Koncert wiolonczelowy (1956), napisany dla Grigorija Piatigorskiego, to jego trzeci koncert instrumentalny, zdaniem samego Waltona – najbardziej udany. Znać w nim rysy klasyczne: klarowność rysunku, operowanie tradycyjną składnią muzyczną. Ale forma jest oryginalna (część umiarkowana, scherzo, temat i improwizacje), z elementami symbolicznymi (tykanie zegara).

Dramat muzyczny Tristan i Izolda (1859) należy do najważniejszych dzieł w całej historii muzyki. Napisał go Richard Wagner (1813–1883) pod wpływem fascynacji filozofią Arthura Schopenhauera. Średniowieczna legenda zyskała w jej świetle nowy sens: stała się przypowieścią o wyzwoleniu od „ja” i jego pragnień – aż ku osiągnięciu unii mistycznej, w której zanika podziała na „ja” i świat. Umierająca Izolda śpiewa: „W falującym przypływie, w brzmiącym echu, w kosmosie wiejącym oddechem wszechświatów – upoić się – zanurzyć się – nieświadomie – najwyższa rozkosz!”.

Podobna wizja, wzmocniona ideami teozoficznymi Heleny Bławackiej, stoi za Poematem ekstazy (1908) Aleksandra Skriabina (1872–1915). Gęsta sieć motywów i ich przekształceń wprowadza wyrafinowaną symbolikę, niesioną przez oszałamiające mistrzostwo harmoniki i bogactwo barw. Sens utworu objaśnił sam Skriabin: „Poemat ekstazy jest Radością Wolnego Działania. Kosmos, tj. Duch, jest Wiecznym Tworzeniem bez Zewnętrznej Motywacji, Boską Grą Światów. Twórczy Duch, czyli Kosmos Grający, nie jest świadom Absolutnego Charakteru swej kreatywności. Kiedy Duch osiągnie najwyższą kulminację swej aktywności i wyrwie się z ograniczeń celowości i względności, kiedy wyczerpie całkowicie swą substancję i uwolnioną energię czynną, wtedy nadejdzie Czas Ekstazy”.

Marcin Trzęsiok